کیمیایی به نام « آب سنگین »

داشتن یک راکتور آب سنگین بومی و ساختن آن در ایران یک کار بزرگ بوده و نشان از توان بالای متخصصان کشورمان دارد اما نکته مهم این است اگر آب سنگین که مهم ترین ماده در راکتور است تامین نشود ، چه باید کرد ؟

در دنیایی که آمریکا به نزدیک ترین متحدش یعنی رژیم صهیونیستی تنها ۲۵ کیلوگرم آب سنگین در سال می دهد ، تامین ۷۰تن آب سنگین برای آغاز حرکت راکتور اراک حتما کار غیر ممکنی باید باشد . اما آینده اندیشی نظام از یک سو و تلاش و مجاهدت خاموش دانشمندان این عرصه، از سوی دیگر باعث شد تا قبل از اتمام کار راکتور آب سنگین خنداب(اراک) ، تاسیسات تولید آب سنگین در همان منطقه خنداب اراک شروع به کار کند تا خیالمان از داشتن آب سنگین برای راکتور راحت شود .

ایران به عنوان نهمین کشور تولید کننده آب سنگین در دنیا به این محصول رسید، حتی توانست بیش از ظرفیت تعریف شده، ابتدای کار -۱۶تن – امروز به میزان ۲۰تن تولید آب سنگین با غنای ۹۹٫۸۸درصد در سال برسد  و حالا شما گزارشی اختصاصی از بازدید خبرنگار روزنامه خراسان از این دستاورد بزرگ صنعت هسته ای را می خوانید.  

تولید آب سنگین در دل باغ های سرسبز خنداب

  وقتی از بزرگراه اراک به خرم آباد ،  وارد یک جاده فرعی می شوی که شما را به شهرستان خنداب در ۸۰کیلومتری شمال غرب اراک می رساند فضایی سرسبز با باغ هایی مملو از درختان میوه خودنمایی می کند.

کارخانه آب سنگین اراک که به دلیل مجاورتش با شهر خنداب ” مجتمع آب سنگین شهدای خنداب ” نامیده می شود در نگاه اول شباهت زیادی به مجتمع های پتروشیمی یا پالایشگاه های نفت دارد با این تفاوت که در آن جا طلای سیاهی که تصفیه می کنند حداکثر لیتری ۳دلار ارزش دارد و این جا  طلایی زلال به نام آب سنگین به دست می آید که حدود هزار دلار در هر لیتر قیمت گذاری می شود. آن هم محصول آب سنگین جمهوری اسلامی ایران که چند سال قبل در پیشرفته ترین آزمایشگاه آمریکا یعنی آزمایشگاه ساوان ریور آمریکا تایید شد و آمریکا ۳۲ تن از آن و روسیه ۳۷ تن را از ایران خریدند.

امروز نیز تعداد زیادی از کشورهای آسیایی و اروپایی در صف ایستاده اند تا این کیمیای با ارزش ایرانی محصول کیمیاگری نخبگان ایرانی را بخرند.

آب سنگین چیست ؟

آب سنگین همان آب معمولی است با این تفاوت که به جای ۲ هیدروژن و یک اکسیژن در آب معمولی (H2O) دو اتم دوتریوم جایگزین شده و D2O را شکل داده است. آب سنگین، پرمصرف‌ترین ایزوتوپ پایدار دنیاست و آژانس امنیت ملی آمریکا درباره آب سنگین با بیان این که این ماده یک سرمایه ارزشمند ملی است به مقامات این کشور توصیه کرده بدون مطالعه اقتصادی آن را تولید کنند.

این محصول استراتژیک در بخش های مختلف علوم تغذیه، نفت و گاز، شیمی، زیست شناسی ، داروسازی، هیدرولوژی، فیبرهای نوری و پزشکی ، صنایع با فناوری بالا و غیر هسته ای کاربردهای فراوانی دارد؛ ایزوتوپ های پایدار، تامین اکسیژن ۱۸، تصویربرداری از بیماری های صعب العلاج ، بررسی آب های زیر زمینی و سن یابی آن، محل مناسب احداث سد و بررسی منشأ آلودگی های آب و غذا و بررسی چاه های نفت از جمله دیگر کاربردهای آن است.

آب سنگین در طبیعت موجود بوده و در هر ۷هزار مولکول آب معمولی در منطقه خنداب اراک یک مولکول آب سنگین وجود دارد و کاری که در مجموعه آب سنگین انجام می شود، استخراج این مولکول است.

 شکست قوانین سخت گیرانه آمریکا درباره صادرات آب سنگین

به دلیل اهمیت بالای آب سنگین در دنیا،  آمریکا قوانینی به نام NRC دارد که کشورها را از حیث دسترسی به آب سنگین به ۳ دسته تقسیم کرده است:

• دسته اول کشورهایی هستند که شرکت‌های آمریکایی اجازه صادرات آب سنگین به آن‌ها را ندارند مثل ایران، عراق، کره شمالی و سوریه.
• کشورهای دسته دوم آن‌هایی هستند که شرکت‌های آمریکایی در سال مجوز صادرات ۲۵ کیلوگرم آب سنگین به آن‌ها را دارند مثل هند، میانمار، افغانستان، رژیم صهیونیستی ،
• کشورهای دسته سوم که سخت‌گیری کمتری درباره آن‌ها وجود دارد حداکثر میزان صادرات آب سنگین یک تن در سال است

و این درحالی است که ایران به تنهایی سالی ۲۰تن آب سنگین تولید می کند.در واقع کشورمان بعد از کشورهایی همچون  آمریکا، روسیه، چین، هند، آرژانتین، رومانی و کانادا نهمین کشوری بود که در دنیا آب سنگین تولید کرد، آن هم در شرایطی که همه کارهای طراحی، خرید، ساخت، اجرا و راه‌اندازی مجتمع تولید آب سنگین در داخل کشور انجام شده و هیچ مشاور و پیمانکار خارجی در این موضوع وجود نداشته است.

درباره انتخاب خنداب به عنوان محل ساخت این تاسیسات هم بررسی های زیادی صورت گرفته   است،  بحث‌هایی همچون تامین مواد اولیه، زلزله‌خیز بودن، استراتژیک بودن منطقه، بحث‌های سیاسی، پدافندی و… دخیل هستند ضمن این که ۵ سایت برای بحث آب سنگین در شهرهای مختلف پیشنهاد شده بود که با لحاظ شرایط بالا، خنداب استان مرکزی انتخاب شد البته تقریبا هیچ فرقی بین آب این جا با دیگر مناطق وجود ندارد ، آب برخی مناطق میزان دوتریوم بیشتری دارند و برخی هم کمتر است اما تفاوت چشمگیری وجود ندارد. حتی این نگرانی که برداشت آب تاسیسات آب سنگین از آب های زیرزمینی منطقه است هم وجود ندارد چون مصرف آب مجموعه در حد یک حلقه چاه برای یک مزرعه متوسط است.

 ۲۰تن آب سنگین مشتری هم دارد ؟

 اما یک سوال مهم این است که با توجه به نیاز راکتور اراک و سقف ذخایر آب سنگین که طبق برجام ۱۳۰ تن است و ایران تا سال ۹۴ بیش از ۲۰۰تن را تولید کرده بود ، چرا همچنان سالی ۲۰تن آب سنگین تولید می کنیم و فروش این مقدار زیاد چگونه عملی خواهد شد ؟ در واقع مشتری زیادی در دنیا برای آب سنگین وجود دارد و به قدری مصرف آب سنگین و ترکیبات دوتره که از آب سنگین به دست می آید در دنیا رو به افزایش است و کمبود وجود دارد که به راحتی مشتری برای این ۲۰تن پیدا خواهد شد .

در سال ۲۰۱۲ میلادی پیش بینی شده بود مصرف آب سنگین جهان در سال ۲۰۱۵  ۸۰ تن باشد، در حالی که مصرف در سال ۲۰۱۵ ؛۱۴۰ تن شد و هم اینک آمریکا به تنهایی ۱۴۰ تن مصرف آب سنگین دارد. علاوه بر این کشورهایی همچون آلمان و سوئیس سالانه بین ۱۰ تا ۲۰ تن مصرف آب سنگین دارند و در صورت تامین شرایط، میزان مصرف داخلی ما سالانه ۷تا ۸ تن است و باید دنبال بازار سازی برای محصول خود باشیم.

هم اکنون ۹ کشور در قاره های آسیا ، اروپا و آمریکا در صف مشتریان آب سنگین ایران هستند که به دلایل تجاری نمی توان آن ها را نام برد، همچنین ۶۰مرکز تحقیقاتی و دانشگاهی کشور از محصولات مجتمع خنداب استفاده می کنند. در اروپا ۱۰شرکت معتبر در این زمینه شناسایی شده است که اگر تنها با دو شرکت به توافق برسیم کل محصول آب سنگین ایران در سال برای نیاز این دو شرکت کافی است.

کیفیت آب سنگین ایران به گونه ای است که حتی آمریکا که زمانی دنبال تعطیل کردن این تاسیسات بود، زمانی که برای آزمایشگاه اوکریچ خود نیاز به آب سنگین داشت بعد از تست محصولات مختلف در دنیا و با آزمایش آب سنگین ایران با دستگاه های بسیار پیشرفته تایید می کند که این محصول فوق خالص بوده و می خرد. علت این است که کارخانه خنداب بسیار جوان و نسبت به کارخانه های دیگر به روزتر است همچنین خلوص آب سنگین تولیدی ایران از ۷۵/۹۹ تا ۹۹/۹۹ بوده و مواداولیه بهتر، کنترل های دقیق تر و روش ذخیره سازی بهتر باعث کیفیت بالای آب سنگین ایران شده است .

  طلایی به نام اکسیژن ۱۸ محصولی

   اما در این کیمیا گری که در خنداب انجام می شود ، محصولی به نام اکسیژن ۱۸ به دست می آید که نه فقط از نفت سیاه بلکه از طلای زرد هم گران تر به فروش می رسد و اهمیت زیادی دارد . یکی از مهم‌ترین دستاوردهای مجتمع آب سنگین اراک تولید اکسیژن ۱۸ است که برای اولین بار در سال ۱۳۹۷ تولید شد .

برای تشخیص سرطان، دستگاه‌های مختلفی وجود دارد اما دنیا به سمت دستگاه PET حرکت کرده که این دستگاه می‌تواند برای تشخیص سرطان و شناسایی بافت‌های سرطانی و پیشروی سرطان و تاثیر بافت‌های سرطانی استفاده شود. در کشور ما هم تعداد نه چندان زیادی از این دستگاه وجود دارد و برنامه‌ریزی شده تا به ۵۰ عدد از این دستگاه برسیم.

۹۵درصد دستگاه‌های PET از فلوئور ۱۸ استفاده می‌کنند که برای تولیدش نیاز به اکسیژن ۱۸ است و این ماده بعد از دوتریوم دومین ایزوتوپ پایدار پرمصرف دنیا به شمار می رود که خوشبختانه ما به سمت تولید آن حرکت کردیم.

تولید‌کننده‌های عمده اکسیژن ۱۸ در دنیا نیز آمریکا، روسیه، انگلیس، چین، ژاپن و رژیم صهیونیستی هستند. در سال ۱۰۰کیلو اکسیژن ۱۸ در اراک تولید می کنیم که در داخل مصرف می شود اما اگر به سمت بازارهای خارجی برویم و اگر جزئی فروشی کنیم برای هر گرم اکسیژن ۱۸ در بسته های ۳۰گرمی ، ۱۰۰دلار(۵میلیون تومان ) می دهند و اگر به صورت عمده بفروشیم قیمت آن ۲۰دلار برای هر گرم است .

با آب سبک جوان بمانید 

در میان محصولات این کارخانه با برکت ، آب سبک هم دیده می شود   و کارخانه خنداب توانسته ۱۰تن آب سبک هم صادر کند . آب سبک نسبت به آب سنگین دوتریوم کمتری دارد . حدود ۱۰۰دوتریوم در هر یک میلیون مولکول آب است . بیشترین مشتری آب سبک شرکت‌های آرایشی هستند و می گویند این آب سبک در جوان ماندن و شادابی هم تاثیر دارد تا جایی که از آن به نام « آب حیات » هم یاد می شود .

تاسیسات اب سنگین خنداب(اراک) را در حالی با این فکر ترک می کنم که چنین تجهیزات پیشرفته ای که بیشتر آن ساخت متخصصان صنعت هسته ای ایران بوده و در حوزه نیازهای زندگی مردم اثرگذار است، می تواند در آینده نزدیک چه گره های بزرگی را از صنعت و پزشکی کشورمان بگشاید و نه تنها در آمدزایی بالایی نصیب کشور کند بلکه ایران را از خام فروشی هایی که عادت کرده‌ایم، برهاند.